BÜTÜN KONULAR
Üyelik Girişi
Site Haritası
Seminer Takvimi
YALNIZLIK ÜLKESİ

Serbest Zamanı Değerlendirebilme

Hepimiz yoğun bir tempoyla çalıştığımız işimizden evimize geldiğimiz zaman dinlenmek isteriz. Aynı durum çocuklarımız için de geçerlidir. Sürekli bir eğitim içinde bulunan çocuklarımızın da dinlenmeye ihtiyacı vardır. Biz yetişkinler serbest olduğumuz zamanlarda hoşlandığımız şeyleri yaparak zihinsel ve bedensel rahatlığa ulaşırız. Aynı ihtiyacı taşıyan çocuklarımız boş zamanlarını nasıl değerlendireceklerini ve değerlendirmek için nasıl bir ön hazırlık yapacaklarını bilemezler. Özellikle otizmli çocuklar için bu daha da büyük bir sorun olabilir.

Otizmli çocuğun zihinsel ve bedensel rahatlığa ulaşması için eğitimde bu yönün de düşünülüp planlanması gerekir. Nasıl ki eğitimde otizmli çocuğun bağımsız olarak çalışabilmesini hedef olarak alıyor ve eğitimini ona göre sürdürüyorsak bağımsız olarak da boş zamanlarında ilgi duyduğu şeylerle uğraşabilmesini hedeflemeli ve bu beceriyi kazandırmak için alıştırmalar yapmalıyız.

Boş zaman ya da serbest zaman denince ne anlıyoruz? Boş ya da serbest zaman denince çocuğun eğitim saatinin bittiği an, diye düşünebiliriz. Örneğin; okulda iki ders saatinin arası, evde yemekten önceki ve sonraki zaman ya da herhangi bir etkinliğin sona erdiği an. Anababanın bir başka şeyle meşgul olmak zorunda olduğu ve çocuğun boş kaldığı zamanı da buna ekleyebiliriz. İki etkinlik arasındaki geçişlerde çocuğa zamanı kullanmasını da öğrenmeyi eğitime almalıyız. Çocuk zaman kavramını ve saati bilmiyorsa hazırlayacağımız (ŞEMA) sistemi onun zamanı da algılamasına yardım edecektir. (ODER)in kurs ve konferansında şema sistemi uygulamalı olarak gösterilecektir.)

Şemada yapılacak etkinlikler yukarıdan aşağıya doğru hazırlanır. Okuma yazma bilmeyen çocuk için iletişim kurduğumuz (fotoğraf, resim, eşya) sembollerle şemayı hazırlarım. Örneğin tuvalet alışkanlığı kazandırmak istediğim somut düşünen çocuğun şemasına belli aralıklarla tuvalet kağıdını koyarım. Özbakım becerileri olan, okuma yazma bilen ve ödev yapma alışkanlığını kazanan çocukların şemaları da gene aynı şekilde olur. Farkı; yazı ile olması ve aile ile birlikte belirlenen hedeflere göre zihinsel yetiler ve el becerileri ile ilgili çalışmalar olmasıdır.

OKULDA TENEFÜS DÜZENİ

Okulda çocuğa serbest zamanlarını değerlendirmeyi öğretmeyi uzun vadeli bir hedef olarak koyduğumuzu varsayalım. Eğitim için şöyle bir yol izlerim:

  • Günlüğü okur, çocuğun (öğrencinin) düşünce ve davranışlarıyla kendimi özdeşleştiririm. (Kendi düşünce ve davranışlarımdan sıyrılır ve çocuğun dünyasına girerim.)
  • Çocuğun dünyasına girmem, onun davranışlarının ardında yatan duygu ve düşüncelerine yaklaşmam demektir.
  • Gelecek adımda ise çocuğun dünyasından çıkar tekrar kendi dünyama döner ve koyduğumuz hedefe göre bir eğitim hazırlarım.
  • Uzun vadeli hedefimiz çocuğun bağımsız olarak boş zamanını değerlendirmesi olduğuna göre, ne yapmam gerek?
  • Boş zaman yaratıp çocuğu gözlem altında tutarım. Bu aşamada çocuk için kısa vadeli ve özel hedef için öneriler hazırlarım.
  • Aile ile konuşur ve hedefi tam olarak aile ile birlikte belirlerim. Ailenin bu konuda yaşadığı sorunlar üzerinde (örneğin; aile, misafir geldiği zaman sorun yaşıyor olabilir) ve eğitimden gerçekçi bir şekilde neler beklediklerini konuşuruz. Beklentilerin gerçekçi olmasının önemini vurgularım.
  • Şimdi artık çocuk hakkındaki bilgileri düzenlerim.
  • Çocuk en çok neleri yapmaktan hoşlanıyor?
  • Neleri sevmiyor?
  • Nasıl komut alıyor? Şema çalışma düzenini tam olarak öğrenmiş olması gerektiğinden bu konuda sorun varsa önce bu sorunların çözülmesini sağlarım.
  • Öğrenme tarzını göz önünde tutarım. Ne kadar yardıma ihtiyacı var? Korunmaya ihtiyacı var mı?

Hedefler ihtiyaca göre okulda şu şekilde konabilir:

1. Uzun vadeli hedef: Çocuğun serbest zamanını bağımsız bir şekilde kullanabilmesi.

2. Kısa vadeli hedef: Okulda, tenefüste, bağımsız olarak yapabileceği bir etkinlik seçebilmesi.

3. Özel hedef: Tenefüste diğer çocuklarla uyum sağlayabilmesi.

Okul-aile işbirliği ile bu hedefleri belirlediğimizi varsayalım.

Şimdi mekanı düzenlemeliyiz. Mekan düzenlemesi derken okulda tenefüs odasını evde de çocuğun serbest zaman ya da tüm etkinliklerini yapabileceği odayı düzenlemeyi anlıyorum. Diyelim ki çocuğunuz bir devlet okulunun özel eğitim veren bir sınıfına gidiyor. (İsveç modeli) Okulun ortak tenefüslerinde otizmli öğrencilerimizi bahçeye çıkarmıyor ve onları boş bırakmıyoruz. (Otizm iyi bir eğitimle kontrol altına alınabiliyor ancak ömür boyu süren bir engel olduğunu unutmamamız gerekiyor. Diğer öğrencilerle ortak tenefüse çıkmak da uzun vadeli bir hedef olarak alınıp üzerinde çalışılabilir. Böyle bir çalışmaya girmek için öncelikle çocuğun davranış bozukluklarının kontrol altına alınmış olması gerekir. Diğer öğrencilerle birlikte olmak özellikle hafif otizmli çocukların gelişimini olumlu yönde etkiler. Eğer mümkünse sosyal yaşına uygun sınıfa girme alıştırmaları yapılabilir. Bunun için de önce haftada birkaç ders saati ile başlanıp öğrencinin gelişimine göre ders saati arttırılır. Özel eğitimci okuldaki tüm sınıflara girip kendi özel sınıfı ve onların sosyal engeli hakkında aydınlatırsa iyi bir sonuç alınacaktır. İsveç)te çok yeni uygulanan bu bilgilendirme ile okuldaki tüm çocuk ve gençler arasındaki çatışma ve sürtüşmelerin büyük bir oranda azaldığını görüyoruz.)

Otizmli öğrencilerin tenefüs ihtiyacının da farklı olduğunu görüyoruz. Bu zaman 5 dakika olduğu gibi 15 dakika da olabiliyor. Bu nedenle bireysel eğitimin içinde çocuğun şemasına bireysel tenefüs sembolünü koyarım. Bu da her öğrencinin tenefüs zamanının farklı zamanlara rastlaması ve sürelerinin de farklı olması anlamına gelir.

Okulda mekanı düzenlerken, diğer eğitmenlerle birlikte, bir sınıfı tenefüste öğrencilerin kullanacağı mekan olarak hazırlıyoruz. Boş zamanlarını değerlendirme eğitimine aldığım çocuğun seçeceği etkinlikleri bu odaya hazırlıyorum.

Öğrenci şema kullanmayı öğrenmiştir. Bir etkinliği bitirir bitirmez ardından ne yapacağını bilmek ona güven duygusu verir. (Eğitimin temel direklerinden biri.) Diyelim ki bir etkinliğini bitirdi ve şemasında (tenefüs) var. Şemasından (tenefüs)ü ifade eden sembolü (resim, yazı veya eşya) alır ve tenefüs odasına gelir. Kapıda bir masanın üzerinde her öğrencinin kendine ait bir tenefüs defteri vardır. Kendi defterini bulur. (Defterin masada aynı yerde olması gerekir. Önceleri öğrenci ile beraber ben de tenefüs odasına giderim. Bir süre sonra arkasından takip ederim. Daha da sonra gözle takibe alırım. Gözle takip durumuna gelmek her öğrenci için farklı zaman alır.)

Tenefüs defterini ve tenefüs odasında yapacağı etkinliği hazırlarım. Diyelim ki öğrencimin bu günlerde izlemeyi çok sevdiği bir film var. Bu filmi tenefüs defterine koyuyorum. Tenefüs odasında tv ve öğrencimin filmi hazır. Tenefüs defterine bir de sevmediği bir alternatif koyuyorum. Öğrencimin ilgi alanına göre zaman zaman alternatifleri değiştiriyorum. Bazen birden fazla sevdiği alternatifi bilinçli olarak koyuyorum. O zaman daha dikkatli olmak gerektiğini, öğrencimin seçme zorluğu yaşayıp stres yaşayabileceğinin farkındayım. Eğitime bu yönde devam ediyorum. (Bir özel hedefe ulaştığımız zaman aile ile birlikte bir başka özel hedef koyuyoruz. Kısa vadeli hedef için de aynı durum geçerli.)

Masa başına gelen öğrenci ne yapacaktır? Çalışma masasındaki şemadan aldığı sembolü tenefüs defterine yapıştırır ve televizyona gider. Daha önce yaptığım gözlemden onun ne kadar tenefüse ihtiyacı olduğunu biliyorum. (Filmi belki sonuna kadar izler belki de 5 veya 10 dakika sonra bırakır.)

Tenefüsün bittiğini bildiren bir işaret vermeliyim. Bu da gene öğrencimin ilgisini çeken bir işaret olmalı. Zil, çalarsaat, müzik, renkli ve yanan sönen bir ışık gibi bir işaret olabilir. Önceleri öğrenciyle beraber olduğum için çalışma masasına gitme komutunu ben veririm. Bağımsızlığa adım attıktan sonra tenefüs odasındaki bakıcı bir öğrenci için tenefüsün bittiği işareti görünce, benim ona daha önce verdiğim (çalışma masasına git) komutunu veren sembolü öğrenciye verir. (Tenefüs odasında mutlaka bir bakıcı vardır.)

Öğrenci çalışma masasına gelir ve şemasında gösterilen etkinliğe devam eder.

AİLEDE SERBEST ZAMAN

Hedeflerimiz aile için şunlar olabilir:

1. Uzun vadeli hedef: Çocuğun serbest zamanını bağımsız bir şekilde kullanabilmesi.

2. Kısa vadeli hedef: Evde, bağımsız olarak, boş zamanında yapabileceği bir etkinlik seçebilmesi.

3. Özel hedef: Misafir geldiği zaman ailenin misafirle ilgilenebilmesi ve kendini oyalayabilmesi.

Evde, anababa çocuğuna serbest zamanını bağımsız kullanmayı öğretmek için aynı düzeni kurar. Evin bir odası sırf etkinliklere hazırlanabilir. Hatta çocuğun kendi odası bile bu amaçla kullanılabilir.

Böyle bir çalışmaya girecek olan ailenin şema ile çalışma düzenini bilmesi gerekir. Siz anababa olarak çocuğunuzun bireysel otizmini en iyi bilen pedagoglarsınız. Biz eğitimciler ise otizmi teorik olarak biliyoruz ve eğitim için alternatif yolları gösterebiliyoruz.

Ailenin şema düzeni ile çalıştığını ve çocuğun evde de komut almayı öğrenmiş olduğunu varsayıyorum. Çocuğunuzu okuldan eve geldikten sonra gözlemlediğiniz için neler yaptığını biliyorsunuz. (Okula gitmiyorsa gün boyunca neler yaptığını biliyorsunuz.)

Çocuğunuz boyuna göre ceketini asacak yeri var ve eve gelince ceketini çıkarıp asmayı biliyor. Ayakkabılarını çıkarınca onları nereye koyacağını da yeri çizilerek belirtilmişsiniz. (Eğer çocuğunuz bunları yapmıyorsa ve yapabilecek kapasitede olduğunu düşünüyorsanız kendiniz uzun, kısa vadeli ve özel hedefler koyarak üzerinde çalışabilirsiniz.)

Günlük şemanızı hergün çocuğunuz eve gelmeden önce hazırlıyorsunuz. Çocuğunuz içeri girdikten sonra şemasına bakacaktır. (Şema için en uygun yer çocuğun çok dolaştığı yer merkez olarak seçilir.) Şema anneye sarılmasını gösteren bir sembol konarak selamlaşma ile başlayabilir. (Konuşan çocuk için okulda olanları anlatma şemaya ilave edilebilir.) Tuvalet, el yıkama, yemek zamanı, aile ile birlikte oturma, çocuğun ilgisine göre diğer etkinlikler şemada bulunur. Misafir geleceği akşam şemaya misafir sembolü konur. En son yapılacak şey ise yatma vaktini gösteren yatak veya masal kitabı gibi bir sembol olabilir.

Şemaya serbest zamanın kullanabilmesi için de sembol ilave edilmelidir. Eve geldikten sonra çocuğun kaç kez serbest zamana ihtiyacı olduğu bireysel olduğu için çocuğu bu konuda da gözlemlemek gerekir. Fazla serbest zamanı olan çocuk için bazı sorunlar ortaya çıkabilir. Çocuk artan zamanını nasıl kullanacağını bilemediği için tekrarlı hareketlere yönelebilir veya davranış bozuklukları gösterebilir. Şemadaki geçişler bu yüzden büyük önem taşır.

Misafir ağırlama alıştırmaları için yakın dostlardan yardım istenebilir. (İlk kez bir misafir ile çalışılır ve giderek misafir sayısı yükseltilir.) İlk çalışmalarda (sözde misafir) tam bir etkinlik bitip şemada misafirle selamlaşma olduğu ana getirilebilir. Böylece çocuğun şema düzeni bozulmamış olur. Selamlaşmadan sonra şemaya serbest zaman etkinliği konabilir. (Tenefüs defteri) tarzında hazırlanan (serbest zaman defteri)ne çocuğun en çok hoşlandığı etkinliği koymanın yararı vardır. (Serbest zaman defterini çocuğunuzun odasının kapısına asabilirsiniz.) Ancak çocuk evdeki değişiklikten olumlu da olsa huzursuz olabilir. Çocuk odasında iken misafirle yavaş konuşulmalı ve izzet ikram yapılmamalıdır. Bir şeyler kaçırdığını hissederse ilgiyi üzerine çekmek ve dışarıda olmak için davranış bozukluğuna girebilir. Çocuğun çok sevdiği etkinliği bitene dek aile ve misafirler sakin bir gece sergilemelidir. Bir sonraki etkinlik misafirlerle birlikte çocuğun da sevdiği şeyleri yemek ve içmek olabilir. O zaman sizinle ve misafirle birlikte olur.

Şema ile eğitimi sürdürmek çocuğunuz ile konuşmayı azaltmak anlamında alınmamalıdır. Çocuğunuzla tabii ki yemek sırasında konuşacak ve onu konuşturacaksınız. Çocuğunuz şema sistemi ile biraz sonra ne yapması gerektiği hakkında bir huzursuzluk duymayacak tam tersine güven duygusunu yaşayacaktır. Çocuğunuzun sizinle iletişimi kendiliğinden kurabilmesi ile ilgili alıştırmalar bulup, sembolleştirip şemasına koyabilirsiniz. Örneğin sevdiği kekin resmini çekip şemasına yerleştirebilir ve birlikte pişirebilirsiniz. Keki fırına koyduktan sonra çocuğunuzu gene şemasına yönlendirip bir başka etkinliğe başlatmalısınız ki çocuğunuz kekin pişmesini beklerken boşluk yaşamasın. Bir etkinliğin bittiğini bildiren bir işaret üzerinde anababanın anlaşması ve sürekli bunu kullanması gerekir. Bu da tenefüs örneğinde yazdığım gibi zil, çalarsaat, müzik, renkli ve yanan sönen bir ışık gibi bir işaret olabilir.

Son söz olarak, şema ile çalışmanın ve özellikle serbest zaman çalışmalarının önemini tekrar vurgulamak istiyorum. Her atılan adımdan sonra yeni bir hedef bularak eğitime devam etmenizi öneriyorum. Şemanıza çocuğunuzun (sevdiği şeyi satın alma) etkinliği bile koyabilirsiniz. Çocuğunuz biraz sonra ne olacağı hakkında güven duygusu yaşayacak, özgüvenini kuvvetlendirecek, davranış bozukluklarını giderek azaltacak ve kaliteli bir yaşamı olacaktır.

Sizin için yeni ve uygulaması zor diye düşündüğünüz kısımlar olabilir, sorularınızı bekliyorum. Çalışmalarınızda başarılar diliyorum.

Selvi Borazancı Persson Ph.D
Özel Eğitimci

 


Yorumlar - Yorum Yaz
Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi1
Bugün Toplam39
Toplam Ziyaret66190933
Döviz Bilgileri
AlışSatış
Dolar32.222232.3513
Euro35.110935.2516
Hava Durumu
Saat