Döneminde Akılda Tutulması
Gereken 12 Püf Nokta
Otistik spektrumda yer alan bir
çocuğa sahipseniz, çocuğunuz gün be gün büyürken bazen küçük değişimleri gözden
kaçırabilirsiniz. Bir bakarsınız kızınız neredeyse boyunuza ulaşmış. Ya da
oğlunuzun sakalları çıkmaya başlamış. Bu fiziksel değişimler çocuk gelişiminde
önemli bir dönüm noktası olan ergenliğin sinyallerini vermektedir.
Otizm ve ergenlik: Her ikisi de bir ebeveyn için tek başlarına bile yeterince emek
gerektiren karmaşık durumlardır, hele ki bir araya geldiklerinde… Eğer ergenlik dönemine
giren, otistik spektrumda olan bir çocuğunuz varsa aşağıda aktarılan öneriler
size bu dönemi daha yumuşak atlatmanız konusunda yardımcı olacaktır.
Çocuğunuzun bilişsel ve duygusal düzeyi, iletişim becerisi her ne noktada
olursa olsun bu önerilere mutlaka göz atmalısınız.
1. Karşı koyma / itiraz etme sadece otizme bağlı
değildir: Otistik spektrumda yer alsın ya da almasın, ergenliğe geçişte çocuğun
davranışlarında ve kişiliğinde kesin bir değişim gerçekleşir. Dikkatinizi çekme
isteği, kendi bağımsızlığını istemeye dönüşür. Spektrumda bulunan çocuklar için
bu davranış değişikliği karşı koyma gibi görünebilir; artık isteklerinizi daha
önce olduğu gibi yerine getirmiyorlardır. Otistik özelliklerini bir tarafa
bırakacak olursak bu değişim gelişimlerinin normal bir parçasıdır. Bir ebeveyn
olarak çocuğunuzun birey olma sürecini desteklemek, bazen onaylanmayacak gibi
olsa da çok önemlidir. Çünkü bu değişim her ne kadar negatif bir süreç olsa da
gelişimi açısından oldukça pozitiftir.
2. Ergenler kendi seçimlerini yapmaları
gerektiğini öğrenmelidir: Büyüyen çocuğunuza seçim yapma hakkı tanımak ona
karar alma ve bunun sonuçlarını ( iyi ya da kötü ) kabul etmeyi öğretecektir.
Ayrıca kendi hayatı üstünde daha çok kontrol gücü olduğunu fark etmesini de
sağlayacaktır. Bunun çocuğun seviyesiyle hiçbir alakası yoktur. Ona sürekli
seçenekler sunun ve seçeneğinin arkasında durmasını sağlayın. Unutmayın ki
büyüdükçe kendi hayatı hakkında alınan kararlara daha çok dahil olmak
isteyecektir. Ona şimdiden seçim yaptırmak ( tabii kendi belirleyeceğiniz
seçenekler arasından ) ona önemli hayat becerileri kazandırmanın ilk adımıdır.
3. Gündelik işler sorumluluk kazandırır: Yaşı ne
olursa olsun çocuğunuza bir gruba ait olmayı öğretmek ( ister bu aileniz olsun
isterseniz bir çalışma grubu ) beraberinde sorumluluklar da getireceği için çok
önemlidir. Çocuğunuzu şimdiye kadar bu tür sorumluluklardan muaf tuttuysanız,
artık buna bir son verin. Ergenler bir ailede yaşamanın keyifli anlar demek
olduğunun ötesinde bazı sorumluluklar da gerektirdiğini de öğrenmelidir.
Gündelik işler çocuğunuzun kendisine karşı sorumluluk sahibi olmasını
sağlayacaktır. Ayrıca kimseye bağımlı olmadan yaşamayı öğreteceği gibi kendine
güvenini de tetikleyecektir. Otistik spektrumda yer alan her birey kendi
seviyesinde bir etkinlikle sorumluluk almayı öğrenebilir. Sadece çocuğunuza
gerçekten fırsat vermeyi deneyin.
4. Nöbetlere dikkat edin: Otistik spektrumda yer
alan her dört gençten biri ergenliğe geçiş döneminde nöbetler geçirmektedir.
Bunun sebebi net olarak bilinemese de nöbetlerin sebebi vücuttaki hormonal değişimler
olabilir. Bu nöbetlerin birçoğu basit bir gözlemle belirlenemez çünkü oldukça
küçüktür. Bunların farkına varabilmek için şu işaretlere dikkat etmelisiniz:
çocukluk döneminde akademik olarak başarılıyken ergenlikte bunun çok az olması ya da duraklaması, davranışsal ya da
bilişsel kazanımların kaybedilmesi, kendini yaralama, agresiflik ya da şiddetli
öfke nöbetleri gibi yeni davranış sorunlarının ortaya çıkması.
5. Değişen vücudu hakkına çocuğunuzla konuşun:
Vücudunuzun neden olduğunu bilemediğiniz ve hiçbir şey yapamadığınız bir
değişim gerçekleştirdiğini hayal edin. Çocuğunuz spektrumun hangi noktasında
olursa olsun, bu değişim hakkında bilgisi ne kadar net olursa olsun bu değişimi
gerçekten anlayabileceği bir seviyede ve dille ona anlatmanız gerekmektedir.
Aksi takdirde çocuğunuz adet gördüğünde ya da ıslak rüyalar yaşadığında
fazlasıyla ajite olabilir
ya da bu durum onu çok endişelendirebilir. Başlangıçta basit kelimeler ve
resim, fotoğraf gibi görseller oldukça yardımcı olabilir. Net, açık olun ve
abartmayın; bu tek bir seferde halletmeniz gereken bir konuşma değil…
6. Mastürbasyon, hayatın bir gerçeği: Mastürbasyon
her ergenin gerçekleştireceği normal bir aktivitedir, bununla yüzleşin. Bir kez
keşfedildiğinde durdurulması güç bir aktivitedir, takıntı haline dönüşebilir;
özellikle de kendini uyaran eylemlerde bulunmaktan keyif alan bireyler için. Bu
noktada yapılacak en uygun şey ona bunun çok özel bir eylem olduğunu, bunu
kendi odası gibi kendine ait özel bir yerde, yalnız olduğu bir zamanda yapması
gerektiğini anlatmaktır.
7. İlişkiler ve seks;
tartışılması gereken konular: Seks birçok
ebeveynin çocuğuyla tartışmayı rahat bulmadığı bir konudur. Bu sizin için ne
kadar zor olursa olsun spektrumda yer alan çocuğunuzla seks ve kişiler arasında gerçekleşen farklı ilişkiler hakkında
konuşmanız gerekmektedir. Çocuğunuz farklı olduğu için bu tür bir bilgiye
ihtiyacı olmayacağını düşünmek çok çok yanlıştır. Ergenler bu konuda konuşur,
dolayısıyla çocuğunuz istemeseniz de normal denen yaşıtlarından bu konuda bir
şeyler duyacaktır. Onun sosyal-duygusal gelişimin en önemli noktalarından biri
olan bu konunun soyunma odası eğitimine dönüşmesine izin vermeyin. Çocuğunuzun
fonksiyonel seviyesi her ne olursa olsun ona karşı cins ve hem cinsleriyle
girdiği etkileşimlerde dikkat etmesi gereken uygun olan ve olmayan
davranışları, temasları ve sözcükleri öğretin.
8. Kendini ayarlamak her yetişkin için çok
önemlidir: Yetişkin bir bireyin öğrenmesi gereken önemli özelliklerden biri de
hassas duygulara ve duyusal yüklenmeye karşı tepkilerini kontrol edebilmesidir.
Çocuğunuz büyüdükçe duygularının farkına varmayı ve bunlarla başa çıkmayı daha
rahat yapıyor. Okul için kendini sakinleştirme adına yeni teknikler
geliştirmesi gerekiyor tabii. Örneğin yardım etmesi, mola vermesi için
öğretmenine sinyal verme, yalnız kalınabilecek sessiz bir köşe bulma gibi. Evde
de çocuğunuz aşırı yüklendiği bir günün ardından yalnız kalmak isterse buna
mutlaka saygı gösterin…
9. Kendine güven başarının anahtarı: Çocukların
henüz küçükken iyi olduğu yönlerini vurgulayıp destekleyerek kendilerine olan
güvenlerini artırın. Eğer çocuğunuzun kendine güveni düşükse evde, okulda ve
sosyal ortamlarda insanlardan aldığı mesajlara odaklanın. Aldığı mesaj
genellikle bir şeyi doğru dürüst yapamadığı yönünde olabilir. Bu da onun
güvenini sarsıyordur. Çocuklar sadece hata yaptığında uyarılmamalı. Uygun
davrandıklarında, tepki verdiklerinde ya da iletişim kurduklarında mutlaka
takdir edilmeliler. Bu yöndeki gayretleri bile her seferinde onaylanmalı ve takdir
edilmeli. Ergenlerindepresyon riski
altında olduklarını unutmayın. Koşullar ne olursa olsun, yani sadece doğru ve
uygun durumlarda değil, çocuklar sizler tarafından sevildiklerini ve değer
verildiklerini bilmeliler.
10. Kendini savunmak bağımsızlık için gerekli bir
beceridir: Eninde sonunda çocuğunuz evden ya da sizden ayrılmak zorunda kalacak
ve korumanız olmadan yaşayacak. Kendi adına konuşmayı öğrenmesi gerekiyor. Buna
okuldan başlayabilirsiniz. Çocuğunuz güçlü ve zayıf yönlerinin, diğerlerinden
farklı olduğu noktaların bilincinde olmalı. Ancak bu şekilde gerçek hayatta
güçlenmesi ve başkalarından yardım alması gereken alanlarıyla, ayakları üstünde
durmasına destek olacak güçlü noktalarının farkına varabilir.
11. Zorbalık ciddi bir problemdir ve baş edilmesi
gerekir: Zorbalık sözlü sataşmadan fiziksel bir kavgaya kadar çeşitlilik
gösterebilir. Hangi düzeyde olursa olsun bu bireysel bir sorun değil, okul
yönetiminin sorunudur. Okul tüm idari kadrosuyla zorbalığa karşı bir tavır
takınmadığı ve disiplin geliştirmediği sürece okul hayatı çocuğunuz için zor
geçebilir. Çünkü spektrumda bulunan ergen ve gençler diğer yaşıtlarındaki
sosyal ipuçlarını, motivasyonları, muhtemel davranışları anlamakta güçlük
yaşarlar. Bu nedenle kendilerini güvenilir olmayan durumların içine rahatlıkla
sokabilirler. Ya da geleneksel olamayan davranışları veya en basitinden giyim
tarzları onları hedef yapabilir. Bu nedenle çocuğunuzun sözel olmayan iletişim
yollarını ve gizli anlamları bildiğinden emin olun. Onun için yaşıtlarını
gözlemleyin. Ne giydiklerini, saçlarını nasıl yaptıklarını, ne tür müzik
dinlediklerini bilip çocuğunuza bu yönde önerilerde bulunmak onun işini
kolaylaştırabilir.
12. Kendinize de zaman ayırın: Otistik spektrumda
yer alan bir çocuğun getirdiği bütün sorumluluklar bir tarafa kendinize de
mutlaka zaman ayırmalısınız. Bu isterseniz gün içinde keyif aldığınız bir
aktiviteyle uğraşmak, spor yapmak ya da sadece dinlenmek olabileceği gibi
haftada bir gece dışarı çıkmak şeklinde bir ödül de olabilir. Baterilerinizi
şarj etmeniz gerektiğini unutmayın. Bu çocuğunuz içinde iyi bir model davranış
olacaktır. Ona hayatın hepimiz için stres dolu ve yorucu olabileceğini, bununla
baş etmek için rahatlatıcı ve dinlendirici yollar keşfetmemiz gerektiğini
gösterebilirsiniz.
Kaynakça: Autism – Asperger’s Digest Magazine (Eylül
– Ekim 2006) ‘den çevrilmiştir. Çeviren: Kutşın Sancaklı