BÜTÜN KONULAR
Üyelik Girişi
Site Haritası
Seminer Takvimi
YALNIZLIK ÜLKESİ

Psikolojik Test ve Envanterler

Mesleki yetenekleri ölçmede değişik  psikoteknik araçlardan yararlanılabilir.  Büyük bir işletmenin bünyesinde kurulacak  psikoteknik laboratuarında  her gruptan en az  birkaç testin  bulunmasında yarar vardır. Böyle bir laboratuar kurarken kuşkusuz  işletme düzeyindeki işler belirleyici bir rol  oynayacaktır. Psikoteknik araçlar başlıca iki gruba ayrılır ; Testler ve envanterler. Testler,  yetenek  ve becerileri “ölçmeye” yönelik iken,  envanterler  yetenek ve beceriden bağımsız,  kişiliği “tanımaya” yöneliktir.  

 

    Testler  beş gruptur :  

 

Zihinsel Yetenek Testleri

Teknik (Mekanik) Yetenek Testleri

Fiziksel  Yetenek  Testleri

Duyusal Yetenek Testleri

Devinimsel ( Motor) Yetenek Testleri

 

      Envanterler de  üç grup  içinde incelenir:   

 

İlgi   Envanterleri

Kişilik  Envanterleri

Davranış   Envanterleri

 

  Bu incelemede önce test ve envanterlerin özellikleri  üzerinde durulacak,  daha sonra bir laboratuarda  bulunmasında  yarar görülen  test ve envanter  örnekleri verilecektir. 

 

1. 1.  Zihinsel  Yetenek  Testleri 

 

Bu testler bireylerin düşünme,  bellekte tutma, sayısal işlemler yapma, genel bilgiye sahip olma, sözcük bilgisi, mantık,  benzerlik ve karşıtlıkları bulma,  sınıflandırma,  farklı olanı bulma,   problem çözme,  sayısal dizileri tamamlama eksik ve hataları bulma gibi (8) zihinsel becerilerini ölçmek amacıyla tasarımlanmıştır.

 

Testler  “genel zihinsel yeteneği” ölçmek üzere bir batarya  haline getirilebileceği gibi,  özgün bir iş durumu için sadece “bellek  yeteneğini” sadece  “matematik işlem yapma yeteneğini” veya sadece  “akıcı konuşma yeteneğini” ölçmek üzerede kullanılabilir. 

 

Zihinsel yeteneğin ölçümünde değişik teoriler ileri sürülmüştür. Örneğin; “Tek Faktör Kuramına”  göre zihinsel nitelikli tüm görevlerde  “genel zeka” olarak isimlendirilen tek bir faktör  rol oynar.  “Grup Faktör” Kuramına göre de  zihinsel nitelikli görevlerin başarımında birkaç önemli yetenek  aşağı yukarı eşit derecede  etkilidir. ”Çoklu Faktör” görüşüne göre ise her bir zihinsel görev kendine özgü özel(spesifik)  yetenekleri gerektirir.  Zihinsel görevlerde spesifik faktörlerden oluşmuş tek bir GENEL FAKTÖR etkilidir. Bir zihinsel görevin başarılmasında birkaç spesifik yetenek eşit derecede etkilidir. Her bir spesifik faktör(yetenek) ayrı zihinsel görevlerde etkilidir. 

 

Ancak Spearman bu teorilere bir yenisini eklemiş zihinsel görevlerin başarılmasında hem “Genel Yeteneğin” hem de söz konusu görevin niteliğine göre “spesifik yeteneklerin” gerekli olabileceğini belirtmiştir. Çift Faktör Teorisi olarak isimlendirilen bu yaklaşımda (G) genel yeteneği, (s) ise spesifik yeteneği göstermektedir(9). Örneğin, ”sözel-sayısal-eğitsel” yetenekleri ağırlıklı olarak ölçen bir testte G faktörü büyük, s faktörü ise daha küçük; buna karşılık, ”pratik-mekanik-uzaysal-fiziksel”yetenekleri ölçen bir test bataryasında G faktörü küçük, s faktörü büyük olacaktır(10). Spearman’ın yeteneklerin yapısı konusundaki çalışmaları Burt’ın getirdiği eleştirilerle zenginleşmiş ve bir zihinsel görevin yerine getirilmesinde dört faktörün önemli olduğu kabul edilmiştir: 1)Genellikle doğuştan getirilen “genel zeka faktörü”, 2)Bir görevin yerine getirilmesinde gerekli olan “grup faktörleri” veya yetenek grubu, 3)Spesifik faktör veya yetenekler, 4)”Hata faktörüdür” ki bu faktörler ölçüm yapıldığı sırada şans eseri ölçüme girmiş veya ölçümde etkili olmuştur(11). 

 

Öz olarak tanımlanan bu çerçeve ile zihinsel yeteneğin ölçümünde faktör analizi yöntemlerinden yaralanılarak çeşitli test bataryaları geliştirmek mümkündür. Ancak işletmelerde kurulacak bir psikoteknik laboratuarının akademik düzeyde bilgiyi gerektiren bu çalışmalar yerine mevcut testlerden yararlanılması daha doğru olur. 

 

Bugün zihinsel yeteneği ölçmek için en çok zeka testlerinden yararlanılmaktadır. Zeka testleri kullanım amacına göre gruplandırılmıştır:  Bireysel zeka testleri ve grup zeka testleri

 

1. 1. 1. Bireysel zeka testleri:  Bu testler birey çapında ayrı ayrı kullanılırlar. Literatürde değişik bireysel zeka testleri olmasına karşılık bunlardan sadece Stanford-Binet  ve Wechsler zeka testleri gerek iş ve gerekse akademik yaşamda yaygın uygulama yeri bulmuştur. 

 

      1. 1. 1. 1. Stanford-Binet Zeka Testi: Günümüzde daha çok Wechsler ölçekleri kullanılmasına karşın Stanford-Binet testide eşit derecede güçlü ve güvenilir bir testtir(12). 

 

Stanford-Binet zeka testi 35 yaşın altındakiler ve 35 yaşın üstündekiler için olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Otuz beş yaşın üstündekiler için hazırlanmış olan test gruplarının her birinde altı test bulunur. Bu testler genel yetenek ve zeka düzeyinin ölçümü için kullanılır. Düşünsel ve zihinsel yeteneği ölçtüğü için de sözel fonksiyonlarla yüklenmiştir(13). 

 

Testin zihinsel olmayan durumlar için kullanılması etkinliğini düşürür. Ayrıca dış ülkelerden sağlanması halinde dikkatli bir uyarlamaya gidilmesi gerekir. Kültüre bağlı bir testtir. 

 

       1. 1. 1. 2. Wechsler Zeka Testi: Wechsler kendi ismiyle anılan zeka testini New York Bellewe Hastanesinde psikolog olarak çalışırken geliştirmiştir. 

 

Bu testin de yetişkinler ve çocuklar için olmak üzere iki farklı formu bulunmaktadır. Wechsler Yetişkinler Zeka Testi on bir grup alt testten meydana gelir. Bu testte bireylerin genel bilgi düzeyleri, kavrayış ve matematik yetenekleri, benzerleri bulabilme, sayıları hatırlayabilme, kelime hazinesi, kod çözme yeteneği, resim tamamlama, küplerle belirli bir tasarımı yapabilme, resimlerle hikaye anlatma gibi yetenekleri ölçülür(14). 

 

Günümüzde Wechsler Zeka Testi çok yaygın bir uygulama alanı bulmuştur. Türkçe ye adapte edilmiş bir formu da mevcuttur.  

 

  1. 1. 2. Gruplara Uygulanan Zeka Testleri:  Bu zeka testleri aynı anda birden fazla kişiye uygulanacak şekilde tasarımlanmıştır. Testlerin değerlendirilmesinde bireylerin puanları gruptaki diğer bireylere göre bir öneme sahiptir. Gruplara uygulanan testler kültüre bağlı ve kültürden bağımsız olan testler şeklinde iki başlık altında incelenebilir. 

 

        1. 1. 2. 1. Kültüre Bağlı Grup Zeka Testleri: Bu testler önemli ölçüde uyarlama ihtiyacı gerektirdiğinden bir başka kültürde kullanılması oldukça sınırlıdır. Bu nedenle burada sadece isimleri verilmekle yetinilmiştir. 

 

OTİS Testleri

KUHLMAN Testleri

KOGNİTİF Yetenek Testleri

HENMAN-NELSON Testleri

Akademik Yetenek Testleri

 

        1. 1. 2. 2. Kültüre Bağlı Olmayan Grup Zeka Testleri: Bu testler genelde sözel içerikli olmadıklarından değişik kültürlerde uygulanabilecek niteliktedir. Ancak yine de tüm kültürler için geçerliliği tartışma konusudur. Bu testlerin başlıcaları aşağıdaki gibidir(15): 

 

        -TOGA Genel Yetenek Testi:  Resimli genel yetenek testidir. Özellikle çocuklar için geliştirilmiştir. 

 

        -GOODENOUGH-HARRİS Çizim Testi:  İnsan figürü çizme testidir. 

 

        -RAVEN PROGRESSİVE Matris Testi:  Soyut şekillerden oluşan problemlerin çözümüyle ilgilidir. Çocuklar ve yetişkinler için olmak üzere iki değişik tipte hazırlanmıştır. 

 

        -CATTELL Zeka Testi:  Çocuklar, yetişkinler ve yöneticiler olmak üzere ayrı tipleri geliştirilmiştir. Bu testte seriler, sınıflandırılmalar, matrisler ve uç örnekler arasındaki ilişkileri bulmak önemlidir. 

 

        -WESMAN Personel Seçimi Testi:  İş gören seçimi için yapılandırılmış bir testtir. Kullanıcılar tarafından içinde yaşanılan kültüre uygun bazı değişiklikler yapılmalıdır.

 

       1. 2. Teknik(Mekanik) Yetenek Testleri:

 

Özellikle endüstri işletmelerinde kurulacak psikoteknik laboratuarının teknik yetenek testleri açısından zengin olması gerekir. Endüstri işletmelerinde işlerin büyük çoğunluğu teknik özelliklere sahiptir. Teknik gerekleri karşılayacak teknik yetenek, zihinsel ve bedensel yeteneklerden ayrı bir olgudur. Öte yandan bireysel açıdan teknik yetenek tek bir özellik veya beceri anlamına gelmemektedir. Tersine bu yetenek çeşitli başarı fonksiyonlarını içeren bileşik bir beceridir. 

 

Teknik yeteneğin değerlendirilmesinde üç faktör önemlidir. 1)Teknik bilgi, 2)Üç boyutlu uzaysal ilişkileri kavrama yeteneği, 3) El-kol-parmak becerisi. Söz konusu üç faktör aşağıdaki testlerden oluşturulacak bir batarya ile ölçülebilir. 

 

       1. 2. 1. Teknik Bilgi ve Deneyimi Ölçen Testler:  Bu testler teknik bilgi ve deneyime sahip olan kişilerin mekanik ilişkileri diğer bireylere göre çok daha hızlı bir biçimde “algılayacakları”varsayımı çerçevesinde geliştirilmiştir. Başlıcaları aşağıdaki gibidir. 

 

Bennet mekanik kavrama testi

Mellenbruch mekanik motivasyon testi

Minnosota kağıt peg-board testi

 

       1. 2. 2. Uzaysal İlişki Testleri: Bu testler bireylerin teknik bilgi ve deneyimi olmasa da uzaysal ilişki ve bağlantıları “kavrama” ve buna göre “birleştirme” gücünü ölçer. Başlıcalar aşağıdaki gibidir. 

 

Kohs Küpleri Testi

Meili Levye Testi

Bonnardell Disket Testi

 

       1. 2. 3. El-Kol ve Parmak Becerisini Ölçen Testler: Bireylerin nesnelerle ilgilenirken el, kol, parmaklarını doğru-hızlı kullanma becerisini ölçerler. Başlıcaları aşağıdaki gibidir. 

 

Crawford Beceri Testi

O’Connar Parmak Becerisi Testi

Tweezer beceri Testi

Stromberg Beceri Testi

Bennet El Aletlerini Kullanma Becerisi Testi

 

Teknik yetenek testleri eli ile çalışan, el aletlerini kullanan veya makineli araçlarda işgören bireylerin yerine getirdikleri değişik görevler için kullanılabilir. Bunlardan iki veya üç boyutlu uzay ilişkilerini ölçen testlerde bir hacme sahip sert malzemelerin değişik durumlarda alacağı durumun hayalde canlandırılması, belli bir şekilde döndürüldüğünde hangi görünüme sahip olacağının bilinmesi önemlidir. Uzay ilişkileri yeteneği makine ve yapıların teknik resimlerinin veya planlarının çıkarılmasında, elbise modelleri geliştirilmesinde, mimari ve sanatta, kalıpçılıkta, dekarötörlükte (16) göz önüne getirilerek canlandırmayı gerektiren diğer işlerde yararlanılan bir beceridir.

 

       1. 3. Fiziksel Yetenek Testleri: 

 

Fiziksel yetenek testleri, zihinsel yetenek testlerinin tersine bireyin bedensel organlarının gücünü ve becerisini ölçmek amacıyla tasarımlanmış, korunması ve kullanılması üst düzeyde uzmanlık gerektiren, bir ölçüde karmaşık nitelikli aygıtlardır. 

 

Fiziksel yetenek testleri iki gruba ayrılır. Duyusal yeteneği ölçen duyusal yetenek testleri ve vücut organlarının hareket yeteneğini ölçen motor testler. El-kol ve ayak gibi organların hareketleri aynı zamanda bireyin zihinsel süreçleri ile de yakından ilgili olduğundan ikinci gruptaki bu testler “psikomotor” testler olarak isimlendirilmektedir. Bu kısımda önce duyusal yetenek ve daha sonra da psikomotor yetenek testleri üzerinde durulacaktır.

 

        1. 3. 1. Duyusal yetenek testleri

 

Duyum testleri beş duyunun işlevlerini belirlemeye yöneliktir. Psikoteknik araştırmalar tüm duyum biçimleri üzerinde yapılmasına karşılık,  bunlardan sadece görme ve işitme testleri standart test niteliğindedir. 

 

Yapılan araştırmalar duyma ve görme kusurlarının iş yerinde malzeme israfına, iş kazalarına, üretilen malın nicelik ve niteliğinde hatalara yol açtığını göstermiştir. Bu testler endüstriyel işlerde, ulaşım işlerinde ve araç sürücülüğünde uygulanabilir. Testler görme ve işitme kusurlarını ortaya çıkaracak şekilde tasarlanmıştır.

 

        1. 3. 1. 1. Görme Testi: Personel yöneticileri uzun zamandan beri işe eleman seçerken seçtikleri kişilerin görme özellikleriyle de ilgilenmektedirler. Görme özelliği bireylerin nesneleri tam olarak görmeleri ve onların ayrıntılarını algılamalarıyla ilgilidir.

 

Görme yeteneği birçok fonksiyona sahiptir. Bunlar içinde en önemlileri yakın görme, (iki göz, sağ göz, sol göz)stereo derinlik, renk ayrımı, dikey ve yatay kayma, panoramik görüş, uzak görme(iki göz, sağ göz, sol göz) ve Hiperforya/Esoforya özellikleridir. 

 

Coleman’ın uzak görme konusunda yaptığı bir araştırmada, başarıları “çok iyi” “iyi” ve “zayıf”olarak değerlendirilen makine operatörlerinden “çok iyi” ve “iyi” sınıfına girenlerin 0,69 ile 0,84’ünün görme yeteneklerinin 14 dereceli bir ölçek üzerinde 9 puanın üzerinde olduğunu bulmuştur (17). Bu sonuç görme keskinliği ile başarı arasında bir ilişki olduğunu kanıtlamaktadır. 

 

Öte yandan endüstride pek çok iş yakın görüş keskinliği gerektirmektedir. Elektronik cihazların, saatlerin montaj ve onarımı, ölçüm araçları gibi küçük nesnelerle ilgilenmeyi gerektiren işlerin tümünde yakın görüş önemlidir. 

 

Göz kaymasını ölçen testlerde göz kaslarının dengeli hareket edip etmediğini ve gözün fizyolojik olarak dinlenmiş olup olmadığı ölçülür. Yatay ve dikey kaymanın ölçülmesinde orta derecedeki puanlar önemlidir. Bu testten alınacak uç derecedeki yüksek puanlar kabul edilemeyecek değerlerdir. 

 

Renk ayrımı ise, baskı işleri gibi uygun renkleri bulmayı gerektiren işler için önemlidir. Renk ayrımı ile iş başarısı arasında önemli bir korelasyon olmamasına karşılık, iş kazası yapma ile renk arasında bazı korelasyonlar görülmüştür(18). Gözün görme yeteneğini ölçmek amacıyla geliştirilmiş olan araçlardan bazıları aşağıdaki gibidir: 

 

Ortho-Rater Göz Testi

Sight Screener Göz Testi

Telebinocular Göz Testi

Timus Göz Testi

Bioptor Göz Testi

Takitoskop Testi(Görme ve algılama)

Renk Algılama Testi

Echelle Görme Keskinliği Testi

 

Bu araçlarla belirli işler geliştirilen görsel standartlar dikkate alınarak bireylerin görme yetenekleri hakkında bir sonuca varılır. 

 

    1. 3. 1. 2. İşitme Testi: Görme yeteneği hemen tüm işler için gerekli olmasına karşılık, işitme yeteneği belirli bazı işler için daha önemlidir. Örneğin müzik parçaları üretme, müzik icrası bu tür görevler arasındadır. Bakım onarım teknisyenleri, motor teknisyenleri ve mühendisler için de  görme yeteneği önemli olan bir özelliktir. 

 

İşitme yeteneği de görme yeteneği gibi tek bir niteliğe sahip değildir. Bir birey bir sese karşı çok duyarlı olabilirken bir başkasına karşı oldukça duyarsız olabilir. Bu testte üzerinde en fazla durulan nitelik 0 ile 40 db.  Arasındaki işitme eşiğidir. Test bireyin işitebileceği en hafif sesi ölçerek işitme yeteneği hakkında bilgi edinilmesini sağlar. Söz konusu testle ölçülebilecek diğer işitme özellikleri ise bireyin ne kadar bir sese dayanıklı olduğu, hangi yoğunluktaki sesin kendisini rahatsız ettiği ve gürültülü ortamlarda söylenileni işitme yeteneğidir. 

 

İşitme yeteneğini ölçmek için günümüzde elektronik “oudiometre”lerden yaralanılmaktadır. Bu araçlarda önce bir kulak test edilmekte ve ses en hafifinden verilerek denek işittiğini söyleyinceye kadar yükseltilmektedir. Daha sonra da sese tahammül sınırları ölçülmekte alt ve üst işitme eşik sınırları belirlenmektedir. Standart işitme yeteneğinin eşik grupları aşağıdaki gibidir: 

 

0-40 db İşitme eşiği(çok hafif)

40-80 db normal konuşma

80-120 db Rahatsızlık eşiği (gürültü)

120-160 db Jet uçağı gürültüsü

 

Testi alan bireyler yukarıdaki işitme eşiği grupları içinde bir değere sahip olacaklardır. Bu değerlerin istenilen özellikte olup olmadığı ise işin niteliğine bağlıdır. 

 

    1. 3. 2. Psikomotor Yetenek Testleri

 

Psikomotor yetenek, zihin ve kas işbirliğini gerektiren her türlü beceriyi kapsamaktadır. Verilen görevin niteliğine göre bazı işlerde kasların, diğer bazı işlerde ise zihnin işlevselliği daha önemli olabilir. Basit işler daha fazla kas, daha az zihinsel faaliyet gerektirirken karmaşık nitelikli görevlerde bunu tersi geçerlidir. (20)

 

Psikomotor yetenek testlerinin en önemli özelliği görsel bir uyarıcıyı içermesi ve uyarıcıya gösterilen tepkiyi aynı anda ölçebilmesidir. Psikomotor yetenek testler başlıca dört grup altında incelenebilir. 

 

Basit tepki testleri

Basit kontrol testleri

Koordinasyon testleri

Yargılama testleridir.

 

    1. 3. 2. 1. Basit Tepki(Hız) Testleri: Bu testler kol hareketlerinin hızını, bilek ve parmak hareketlerinin tepki zamanını ölçer. Söz  konusu bu yeteneklerin ölçümünde bireye karşısında gördüğü bir ışığa veya duyduğu bir sese mümkün olduğunca hızlı bir biçimde tepkide bulunması söylenir. Birey tepki düğmesine bastığında arada geçen zaman, ne kadar bir sürede karşılık verdiğini gösterir. Genelde uyarıcı işaretler düzensiz aralıklarla gönderilir. Bu yetenekten otomobil kullanma ve benzeri işlerde yararlanılır. Hızlı tepki gösterme, doğru tepki gösterme yeteneğinden farklıdır. Doğru tepki göstermede ayrımsal tepki zamanı önemlidir. Tepki hızı çok iyi öğrenilmiş rutin görevlerde önemlidir. Basit tepki testlerinin başlıcaları aşağıdaki gibidir. (22)

 

    - Elektronik Kronoskop (ses ve ışık tepkilerinin hızını ölçer)

 

    - Fonik Kronoskop (konuşmalara gösterilen tepkilerin hızını ölçer)

 

    1. 3. 2. 2. Basit kontrol(Hakim olma) Testleri: Bireyin el-kol hareketleri ile kımıldamazlık, titrememe, çok küçük noktalara hassas bir şekilde isabet ettirme ve nişan alma yeteneklerini ölçer. 

 

    Kol kımıldamazlığı(titrememesi) testinde birey küçük bir metal çubuğu kıvrımlı dar bir yolda her iki tarafa değmeyecek şekilde hareket ettirmek zorundadır. Metal çubuk her iki taraftan birine değdiğinde elektronik bağlantılı araç hata yazacaktır. Araştırmalar ateşli silahlar nişancılığıyla kımıldamazlık yeteneği arasında yüksek korelasyon olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca bu yetenekten radyo parçaları montajı, daktilo yazımı, telefon operatörlüğü, paketleme ve motor sökme işlerinde yararlanılır(21). Bu yeteneği ölçen başlıca testler şunlardır: 

 

Lahey Puantaj Testi

El-Kol Kımıldamazlığı Testi

Rotary Pursuit Testi

Pursuit Confusion Testi

Sinüzoit Testi

Omega Testi

 

    1. 3. 2. 3. Koordinasyon Testleri: Bunlar bir dizi beceri testleridir. Parmakların, ellerin, kolların birlikte olarak el-kol ve ayakların eş-anlı kullanılma becerisini ölçerler. 

 

    Parmak Becerisi Testi: Bu testte bireyden küçük çivileri özel olarak hazırlanmış deliklere sokması istenir. Bu işlem genellikle 10 dakikada tamamlanmalıdır. Başka örneklerde belirli somunları çeşitli büyüklüklerdeki cıvatalara takma da söz konusu olabilir. Bu testler: 

 

Crawford Beceri testi

O’Connor Parmak Becerisi Testi

Tweezer Beceri Testi

Stroberg Beceri Testi

 

    El Becerisi Testi: El becerisi bir ölçüde parmak becerisine de bağlıdır. Ancak bu testte parmaklardan ayrı olarak bileğini ve avuç içini kullanma mahareti de bulunmaktadır. Testte belli büyüklükteki blok parçaların makineden sökülmesi, dağıtılması ve tekrar yerine takılması becerisi ölçülür. 

 

    Kol Becerisi Testi: Testle kol hareketleri ve kolun kullanılma yeteneği ölçülür. Test genellikle büyük parçaların kaldırılması, taşınması ve kol hareketleriyle bir başka yere yerleştirilmesi şeklindedir. 

 

    -  Bennet El Aletlerini Kullanma Becerisi Testi

 

    -  Lahey Yorgunluk Testi, başlıca test araçlarıdır. 

 

    İki El Koordinasyon Testi: Bu test yavaş fakat daha karmaşık hareketlerin yapılmasını gerektirir. Bir el sağ-sol hareketleri kontrol ederken, diğer el ileri-geri hareketleri kontrol eder. Her iki el hedefe ulaşmak için kimi zaman eş anlı kimi zamanda değişik hızlarda çalışmak zorundadır. 

 

    -  Bonnardel Double Labirent testi

 

    -  Bonnardel Omega Testi

 

    -  Tourneur Testi

 

    -  Sinüzoit Testi   başlıca ölçüm araçlarıdır. 

 

    El-Kol ve Ayak Koordinasyon Testleri: Çoklu tepki testleri olarak da isimlendirilen bu araçlar, karmaşık tepkileri ölçerler. Genellikle motorlu araç sürücüleri için kullanılır. Bu  testte bireye seri olarak çeşitli uyarıcılar gönderilir. Bu uyarımların niteliğine göre el-kol veya ayağıyla tepkide bulunması istenir. Puanlar bazen tepki zamanına göre, bazen de hata sayısına göre belirlenir. 

 

    -  Bonnardel Kompleks Tepki Testi

 

    -  Çok Yönlü Tepki Testi (Polireaksiyograf)  başlıca ölçüm araçlarıdır. 

 

    1. 3. 2. 4. Yargılama Testleri: Bu testlerde farklı uyarıcıları birbirlerinden ayrı özellikleriyle algılama ve her birine ayrı tepki gösterme önemlidir. Yargılama yeteneğini ölçen araçlar ”tepki yönelimi testleri” ve “hız uyumu” testleridir. 

 

Tepki Yönelimi Testi: Bu testler çoklu tepki testleriyle benzerlik gösterirler. Bireyin bir dizi uyarıcıdan sadece önceden belirlenmiş olanlara tepki göstermesi gerekir. Testte seçici algılama ve tepki hızı önemlidir. 

 

Hız Uyumu Testleri: Bireyin değişik hızlarda gelen uyarıcılara tepki gösterme yeteneğini ölçer. Uyarımlar yavaş, normal ve çok süratli olmak üzere üç hız faktörü içinde gönderilir. Bireyin bu uyarımlara doğru bir biçimde tepki  gösterip göstermediği ölçülür. Başlıca ölçüm araçları aşağıdaki gibidir:

 

 

    -  Çoklu Tepki Testi

 

    -  Seçimli Tepki Kronoskobu (ses-renk ve şekillere gösterilen tepkileri içerir. )

 

Yukarıdaki açıklamalardan görülebileceği gibi, psikomotor yetenek testleri içine zihinsel faktörlerin de karıştığı bedensel yetenek ve becerileri ölçmek  amacıyla geliştirilmiştir. Bunlar genelde aletli testlerdir. Ancak karmaşık beceri ve koordinasyon özelliği gerektirmeyen işler için psikomotor yeteneği ölçmeye yönelik kağıt-kalem testleri de geliştirilmiş bulunmaktadır. Bu testlerin hem kullanımı kolay hem de daha az maliyetlidir. Basit motor yeteneği gerektiren görevler için bu testlerden de yaralanılabilir. Görevler basit, rutin, konveyör çalışması şeklinde ve tekrarlamalı bir özelliğe sahip olduğu ölçüde algısal ve zihinsel faktörler azalacağı için sadece motor yeteneği gerektirecektir. Bu nedenle söz konusu motor yetenekler kompleks araçlar olmadan da değerlendirilebilir. 

 

Psikomotor yetenek sınıflaması içine giren kas gücü, daktilo yazma sürati, el-kol dayanıklılığı ve vücudun eğilme-bükülme yeteneği gibi faktörler için de çeşitli testler geliştirilmiş olmasına karşılık, bu testlerin standart normları bulunmadığından geçerlilik ve güvenilirlikleri düşüktür. 

 

    1. 4. İLGİ ENVANTERLERİ

 

İlgi envanterleri bireylerin hoşlandıkları veya hoşlanmadıkları faaliyet, meslek, uğraş veya eğlence türlerini belirlemeye yöneliktir. Kağıt ve kalemden oluşan bu araçlar bireylerin yetenek ve becerileriyle ilgili olmadıklarından “test”sözcüğü yerine “envanter” veya “anket” kelimesiyle isimlendirilmektedir. Bu anketlerdeki temel varsayım, bir meslekte başarılı olan kişilerin o mesleğe olan ilgilerinin yüksek olduğudur. Eğer kişiler ilgi duydukları mesleklerde çalışırlarsa daha başarılı olacaklardır. İlgi envanterleri mesleki ilgi ve kişisel ilgi olarak iki grupta ele alınır.

 

    1. 4. 1. Kişisel İlgi Envanterleri: Bu envanterler bireyin özel yaşamında tatmin olduğu şeyleri ortaya çıkarmaya yöneliktir. Bu nedenle kişisel ilgi envanterleriyle mesleki ilgi envanterlerinin birlikte ele alınmasında yarar vardır. Kişisel temel ilgilerin bazıları aşağıdaki gibi olabilir(23).

 

Macerayı sevme: Araştırmacı olma, risk yüklenme, oturmak yerine gezmeyi tercih etme, doğaya yakın olma bu ilgiyi simgeler.

Estetiği sevme: Edebiyat, grafik sanatlar, tiyatro, müzik, plastik sanatlar gibi ilgileri içerir.

Rahatını sevme: Vicdanlı olma, geleneklere bağlılık, rekabetten uzak ve disiplinli olma ilgileridir.    

Eğlenmeyi sevme: Komik durumları sevme, düş kurma, dolaylı düşmanlık gösterme, eğlenme ilgileridir.

Dikkat çekmeyi sevme: Tanınmaya önem verme, sosyal statüye önem verme, teşhircilik ve kendine güven duyma bu tür ilgilerdir.

 

Diğer kişisel ilgiler daha özgün davranış biçimlerini yansıtabilir. Kısıtlamalara karşı direnç gösterme, hırslı olma, saldırganlık, kültürel ilgiler, düzenlilik, sosyallik, fiziksel zindelik ve formunu koruma, ince eleyip sık dokuma, değişiklikten hoşlanma, sempatik çevreden hoşlanma  ve sosyal girişkenlik bu tür ilgilerden bazılarıdır. 

 

    1. 4. 2. Mesleki İlgi Envanterleri: Bu envanterlerde bireylere bir dizi mesleği içeren bir liste verilerek bu mesleklerden hangisine daha fazla ilgi duyduklarını işaretlemeleri istenir. Mesleki ilgiler temel meslek sınıflamaları şeklinde olabileceği gibi ayrıntılı meslek sınıflamaları şeklinde de olabilir. Örneğin, mekanik, bilimsel, sosyal yardım, estetik, büro işi, işletmecilik gibi ilgiler temel ilgi sınıflamaları olarak düşünülmüştür.   

 

Psikoteknik laboratuarı yetkilileri işletmeleri için önem verdikleri ilgilere göre yeni bir ilgi envanteri geliştirebilecekleri gibi mevcut ilgi envanterlerinden de yararlanabilirler. Psikoteknik merkezlerinden sağlanabilecek bu ilgi envanterlerinden bazıları şunlardır. 

 

    Strong Mesleki İlgi Envanteri: Bu anket erkekler için 47 ve kadınlar içinde 27  mesleği değerlemektedir. Strong 400 sorudan oluşan anket formunu her bir meslekteki başarılı kişilere uygulayarak belirli puanlar elde etmiştir(24).  Bireyler bu başarılı kişilere benzer cevaplar verirlerse anketten yüksek puan almaktadırlar.

 

    Kuder Tercih Çizelgesi: Bu ankette yaygın kullanılan ilgi envanterlerinden biridir. İlgileri 10 grup içinde ölçmektedir. Bu ilgiler açık havada çalışma, teknik işler, hesap işleri, bilimsel görevler, ikna etmeyi gerektiren işler, sanatsal işler, edebiyat, müzik, sosyal hizmet ve büro işleridir. Bu on alan içinde çeşitli meslekler için profiller geliştirilmiştir. (25)

 

    Lee-Thorpe Mesleki İlgi Envanteri: İlgi alanları, ilgi türleri ve ilgi düzeyleri olmak üzere  üç alanda mesleki ilgiyi ölçmektedir.

 

 

 

    Gordon Mesleki İlgi Envanteri: Yüksekokul öğrencilerinin mesleki ilgilerini belirlemeye yönelik bir testtir.

 

   Rothwell-Miller İlgi Çizelgesi: Bu anket dokuz grup ilgiden oluşmakta ve her grupta 12 özel ilgi türü ölçülmektedir. Bireyler her bir takımdaki iş grubunu karşılaştırarak iş gruplarına puanlar vermekte ve 9 gruptan aldıkları toplam puanlara göre mesleki ilgilerini belirlemektedirler(26).

 

    Hall Mesleki Yönelim Testi: Bu anket temelde işle ilgili değer ve ihtiyaçları ölçmeye yöneliktir. Yaratıcılık, bağımsızlık, riske girme, güvenlik, saygı görme gibi değerlere verilen önem ölçülür(27).

 

    Ohio Mesleki İlgi Testi: sekiz ile on iki yaş grubundaki bireylerin el ile çalışma, makine işi, personel hizmetleri, sayısal, yönetimsel, artistik ve tıpsal ilgilerini ölçmektedir. 

 

    Campbell İlgi Envanteri:  Yetişkinler için geliştirilmiştir.  Bu envanterde 124 meslek değerlendirilerek her birine puanlar verilmekte ve bireyin en fazla ilgisini çeken meslek belirlenmektedir.  (28)

 

    Minnesota İlgi Envanteri: bu anket önceleri ABD Deniz Kuvvetleri için geliştirilmiş olmasına karşılık,  daha sonraları siviller için de kullanılabilecek şekilde yeniden düzenlenmiştir.  (29)

 

Diğer mesleki ilgi testlerinden bazıları ise şunlardır:  Connally Mesleki İlgi Anketi,  Mesleki Tercih Anketi,  Brook Tepki Testi. 

 

İlgi envanterleri,  bireylerin hangi işlerden tatmin olacaklarını ve hangilerinden tatminsiz kalacaklarını belirler.  Buna karşılık bir bireyin hangi meslek alanında hayata atılacağını tek başına belirleyen bir araç değildir.  Öte yandan ilgi envanterlerinde bir bireyin işinde başarılı olup olmayacağının tahminini yapmak da yanıltıcı sonuçlar verebilir.  İlgiler,  yetenekler konusunda da bilgi vermez.  Fakat bireyin mesleki kariyerinden doyum alması konusunda  ön deyisel bir değere sahiptir.  İlgiler bütünüyle değişmez değildi. Genel hatlarıyla değişmezlik özelliğini korumasına karşılık ayrıntıda kalan kimi özellikler zaman içinde yeniden şekillenebilir.  İlgiler bireyin çabalarını yönelteceği veya yöneltmesi gereken konular hakkında bilgi verir ve böylece mesleki yönelimde etkinlik sağlar.  Profesyonel işlerde ilgi envanterleri geçerliliği yüksek ölçüm araçlarıdır. Öte yandan niteliksiz işler için daha az kullanıla gelmiştir.  İlgi envanterleri bireylerin kişilikleri ve toplumlara uyumları konusunda bazı ipuçları verir. Ancak dikkatli bir şekilde değerlendirilmediği durumlarda bazı yanlış anlama ve yanlış yorumlara da yol açabilir.  (30) Bu nedenle,  ilgi envanterlerini sınırlı fakat değerli bilgiler sağlayan birer araç olarak görmek gerekir. 

 

    1. 5.  Kişilik Envanterleri

 

Kişilik envanterleri bireylerin kişilik özelliklerini ve onların tipik davranışlarını açığa çıkarmaya yönelik bir dizi sorudan oluşan anketler şeklindedir. Bireylerin kişiliklerine ilişkin bilgiler ya onları tanıyanlardan veya bizzat kendilerinden alınabilir. Ancak bu şekilde sağlanan bilgilerin her ikisinde de değerlendirme hataları olabilir. Kişiliği objektif bir biçimde ölçmenin değişik bir yöntemi Başarı (Performans) testlerini kullanmaktadır.  “Durumsal Test” olarak da isimlendirilen bu yöntemde bireylerin gerçek yaşamdakine benzer durumlarda ne yaptıklarına ve nasıl davrandıklarına bakılır. Kişiliği ölçmenin bir başka yolu bireyin özgün konum ve durumlardaki davranışlarını gözlemektir. Örneğin, bireyin ilgilerini ortaya çıkarmak istiyorsak onun boş zamanlarında ne yaptığına bakarız (31). Bu yöntemlerin her birinin belirli avantajlarına karşılık kısıtlılıkları da söz konusu dur. 

 

İnsanların kendilerini saklama, olumlu bir izlenim bırakma gibi eğilimlerine karşın bir bireyi en iyi tanıyan kuşkusuz yine kendisidir. Bu nedenle kişilik envanterleri “açık benlik tasarımları” olarak değil kişilik ve benlik hakkında ipuçları sağlayan yapısal tasarımlar olarak görülmektedir. Kişilik testleri, uygulayıcıya iş başarımı konusunda bir fikir vermez, fakat kişisel sorunların teşhisinde önemli bir araçtır. Endüstride kişilik envanterlerinde en fazla yararlanılan alan yönetici ve nezaretçi personelin seçimi ile psikolojik danışmanlık uygulamalarıdır. Başlıca kişilik testleri aşağıdaki gibidir. 

 

    California Kişilik Testi: Yetişkinler için geliştirilmiştir. Birinci bölümü kendine güven, kendine değer verme, kişisel özgürlük, bir gruba ait olma hissi, çekingenlik, sinirlenmeme ve kişisel uyum özelliklerini ölçer. İkinci bölümde ise toplum standartlarına uyum, toplumsal yetenek, antisosyal davranışlardan uzak olma, aile ilişkileri, okul ilişkileri ve küçük toplum ilişkileri ölçülür. 

 

    Omnibüs Kişilik Envanteri: Yetişkinler için geliştirilmiş bir testtir. İçe dönüklüğü, teorik yönelimi, estetik yönelimi, karmaşık durumlardan hoşlanmayı, bağımsız çalışmayı, dini yönelimi, dışa dönüklüğü, fevri hareket etmeyi, kişisel uyumu, kaygı düzeyini, fedakarlığı, pratik yönelimi, erkeksilik ve kadınsılığı, tepki yönelimlerini ölçmeye yöneliktir. 

 

    Edwards Kişisel Tercih Çizelgesi: Bireylerin istek ve ihtiyaçlarını ortaya çıkarmaya yönelik bir testtir. Bu ihtiyaçlar başarı, hakim olma, dayanıklılık, düzen, kendi başına buyruk olma, eğitim, ilişki kurma, cinsellik, kendini gösterme, özerklik, saldırganlık, değişim, ihtiyaç anında yardım alma, alçakgönüllülük  ve farklı olmadır. 

 

    Myers-Briggs Tip Envanteri: Junk’un kişilik tiplerini ortaya çıkarmaya yöneliktir. Bu tipler şunlardır:

 

    Dışa dönüklük, içe dönüklük, duyan-hisseden tipler, düşünen-hisseden tipler, yargılayan-algılayan tipler

 

    Jesness Envanteri: Gençlik dönemi suçlarını ve gençlerin doğruluk derecesini(yalan söylememe) ölçmeye yönelik bir testtir. 

 

    Jenkins Hareketlilik İncelemesi: Tip A ve Tip B olarak belirlenen kişilik özelliklerini ölçer. Tip A kişileri;hareketli, saldırgan, hırslı, rekabetçi, çok meşgul, sabırsız, dinlenmeyen ve çok hızlı konuşan kişilerdir. Tip B kişileri daha gevşek, sakin, sabırlı ve yavaş konuşan kişilerdir. 

 

    Thurstone Kişilik Envanteri: Kişiliğin aktiflik, çalışkanlık, fevrilik, tahakküm etme, istikrarlılık, sosyallik boyutlarını ölçmektedir. 

 

    Guilford-Zimmermann Mizaç İncelemesi: Bu testteki sorular on özelliği ölçecek şekilde düzenlenmiştir. Bunlar;genel hareketlilik, itidallik, nüfus, sosyallik, duygusal istikrarlılık, objektiflik, dost olma, düşüncelilik, kişisel ilişkiler ve erkeksiliktir. 

 

   Eysenek Kişilik Envanteri: Bireyleri nevrotiklik, içe dönüklük, dışa dönüklük ve psikotik boyutlarıyla ölçen bir testtir.  

 

    Cattell Kişilik Testi: On altı kişilik faktörünü ölçmektedir.  Bunlar,  bireyin soğukkanlı,  donuk,  sıkıcı,  kolay sinirlenme,  kararsız, ciddi, tedbirli,  utangaç,  kalın kafalı,  güvenilir,  pratik,  açık sözlü,  kendinden emin,  tutucu,  grup yönelimli,  disiplinsiz,  gevşek olması ile sıcak kanlı,  zeki,  sakin,  baskın,  neşeli,  vicdanlı,  maceracı,  nazik,  şüpheci,  hayalci,  kurnaz,  anlayışlı,  deneyimci,  kendi çıkarını gözeten,  disiplinli ve gergin olması özellikleridir.  

 

    Thorndike Mizaç Testi:  Guilford’un geliştirdiği bu kişilik testinde sosyallik-bireysellik,  güç kazanma-geri çekilme,  neşeli-hüzünlü,  sakin-sinirli,  kabul edici-eleştirici,  kaba-nazik,  çok düşünen-pratik,  fevri-planlı,  aktif-ilgisiz,  sorumlu-sorumsuz özellik boyutları  ölçülür. 

 

    Minnesota Çok Yönlü Kişilik Testi:  Türkçe’ye uyarlanmış ve çok kullanılan bir kişilik testidir.  550 ifadeden oluşan bu test daha çok psikolojik anormallik belirtilerini ortaya çıkarmaya yöneliktir.  Ölçtüğü 9 kişilik özelliği şunlardır:  depresyon,  histeri,  psikopati, erkeksilik-kadınsılık,  paranoya,  psikasteni(aşırı öz kontrol),  şizofreni,  delilik,  hipokandri. 

 

    Minnesota Danışmanlık Envanteri:  Bu test 9-12 yaşlarındaki çocukların uyum yeteneklerini ölçmeye yöneliktir.  Envanterde 7 kriter üzerinde durulur.  Bunlar aile ilişkileri,  sosyal ilişkiler,  duygusal istikrarlılık,  uyum,  gerçeklere yönelim,  mizaç ve liderliktir.  

 

    California Psikoloji Envanteri:  Çok yönlü Minnesota Testinden geliştirilmiş olmakla birlikte kişiliğin normal ve olumlu yönlerini ölçmektedir.  Bireylerin kişilik özellikleri 18 boyutta ölçülür.  Bunlar:  baskınlık,  statü kapasitesi,  sosyallik, sosyal toplantılara katılma, kendini kabullenme, kendine güven duygusu, sorumluluk, topluma karışma, özdenetim, hoşgörü, iyi bir etki bırakma, bir gruba ait olma, uyarak başarılı olma, entelektüel etkinlik, dikkatli olma, esneklik, kadınsılıktır

 

Burada ele alınan kişilik envanterleri çoğunlukla yapılanmış ve standart hale getirilmiş olan testlerdir. Öte yandan “projektif kişilik testleri” olarak adlandırılan testler yapılanmamış geçerlik ve güvenilirliği düşük olan araçlardır. Bu testlerin sadece isimleri verilmekle yetinilecektir. Kelime çağrışım testi, cümle tamamlama testi, reorschach mürekkep lekesi testi, tema algılama testi, Michigan resim testi, belli bir resme hikaye bulma testi, projektif kişilik testlerinin başlıcalarını oluştururlar. 

 

    1. 6. Davranış envanterleri: Davranışlar kişiliğin daha özgün yönünü oluştururlar. davranış envanterleri, işletmede çalışan personelin davranışlarını tahmin etmeye, tanımaya ve olumsuz davranışları değiştirmeye yöneliktir. bu envanterler tutum ölçekleri şeklinde düzenlenerek hedef alınan davranışın a)Yoğunluğu, b)Nedenleri  c)Sonuçları belirlenmek amacıyla uygulanırlar. 

 

Davranış envanterlerinin standart bir uygulaması bulunmamasına karşılık, işgören danışmanlığında yararlanılabilecek en önemli araçlardan biridir. davranış araştırmaları aşağıdaki konuları içerebilir: 

 

kararlılık davranışı araştırması

gerilim ve kaygı nedenleri soruşturması

davranışsal öz değerleme anketi

alkol alışkanlığı anketi

ilaç kullanma anketi

sigara kullanma anketi

sosyal etkinlik ve sosyal ilişki anketi

-ş tatmini anketi

yönetim tarzı anketi

 

Kaynak: Bu yazı Prof. Dr. Hüner Şencan’ın “İşletmelerde Kurulacak Bir Psikoteknik Laboratuvarının Organizasyon ve Donanımı” adlı yazısından alınmıştır.

 

Ziyaret Bilgileri
Aktif Ziyaretçi3
Bugün Toplam181
Toplam Ziyaret66191075
Döviz Bilgileri
AlışSatış
Dolar32.222232.3513
Euro35.110935.2516
Hava Durumu
Saat